Drveće u šumi, ribe u reci, konjske mušice na farmi, lemuri u džungli, trska u bari, ruža u bašti, crvi u zemlji — sve biljke, životinje i ljudi su napravljeni od gradivnih “blokova” koje nazivamo ćelijama. Poput ovih primera, mnoga živa bića se sastoje od ogromnog broja ćelija koje uzajamno rade jedna sa drugom. Drugi oblici života, međutim, sastoje se od samo jedne ćelije, kao što su mnoge vrste bakterija i protozoa. Ćelije, bilo da žive same ili kao deo višećelijskog organizma, obično su premale da bi se videle bez svetlosnog mikroskopa.
I gotovo svaki učenik osnovne škole može kao iz topa da odgovori na postavljeno pitanje:
“Ćelija je osnovna jedinica građe i funkcije svih živih bića”
Ćelija je najmanja jedinica koja može samostalno da živi i koja čini sve žive organizme i tkiva tela. Ljudsko telo ima više od 30 triliona ćelija, i one obezbeđuju strukturu tela, uzimaju hranljive materije iz hrane, pretvaraju te materije u energiju i obavljaju specijalizovane funkcije. Takođe, ćelije sadrže nasledni materijal i mogu da prave kopije sebe.
Svaki deo ćelije obavlja neku posebnu funkciju, a osim tri glavna dela (ćelijska membrana, jezgro, citoplazma) ćelija sadrži i organele – specijalizovane strukture koje obavljaju određene zadatke unutar ćelije.
Citoplazma se sastoji od tečnosti nalik želeu i drugih struktura koje okružuju jezgro ćelije (Goldžijev aparat, mitohondrije i endoplazmatski retikulum). Citoplazma je mesto gde se odvija većina hemijskih reakcija i gde se proizvodi većina proteina.
Citoskelet je mreža dugih vlakana koja čine strukturni okvir čelije. Citoskelet ima nekoliko ključnih funkcija uključujući određivanje oblika ćelije, učešće u ćelijskoj deobi i omogućavanje ćelijama da se kreću. Takođe obezbeđuje sistem koji usmerava kretanje organela i drugih supstanci unutar ćelija.
Endoplazmatski retikulum je organela koja pomaže u procesuiranju molekula koje stvara ćelija. Endoplazmatski retikulum takođe transportuje ove molekule do njihovih specifičnih odredišta unutar ili van ćelije.
Goldžijev aparat ili kako se još naziva i Goldžijev kompleks ili zona, pakuje molekule koje obrađuje endoplazmatski retikulum da bi se transportovali iz ćelije.
Lizozomi i peroksizomi su organele koje predstavljaju centar za reciklažu ćelije. Oni vare strane bakterije koje napadaju ćeliju, oslobađaju ćeliju od toksičnih supstanci i recikliraju istrošene ćelijske komponente.
Mitohondrije su složene organele koje pretvaraju energiju iz hrane u oblik koji ćelija može da koristi, a učestvuju i u skladištenju kalcijuma. One imaju sopstveni genetski materijal, odvojen od DNK u jezgru, i mogu da prave svoje kopije.
Jezgro ili nukleus služi kao komandni centar ćelije koji šalje uputstva ćeliji da raste, sazri, podeli se ili umre. Takođe sadrži DNK (dezoksiribonukleinsku kiselinu), nasledni materijal ćelije. Jezgro je okruženo membranom koja se zove nuklearni omotač, koja štiti DNK i odvaja jezgro od ostatka ćelije. To je takođe i mesto na kom se proizvodi RNK (ribonukleinska kiselina).
Ćelijska membrana je spoljna obloga ćelije koja odvaja ćeliju od njenog okruženja i omogućava supstancama da uđu i izađu iz ćelije.
Ribozomi su organele koje obrađuju genetska uputstva ćelije za stvaranje proteina. Ove organele mogu slobodno plutati u citoplazmi ili biti povezane sa endoplazmatskim retikulumom.
Ljudsko oko može da vidi samo predmete koji su veći od 0,1 mm. To znači da većina ćelija u ljudskom telu nije vidljiva golim okom. Međutim, najveća ćelija u ženskom telu – jajna ćelija – je vidljiva golim okom jer je relativno velika u odnosu na druge ćelije u telu.
Osim toga, postoje i određene velike amebe ili bakterije koje su vidljive golim okom. Džinovska vlakna nervne ćelije koje se nalaze u lignji su najveće nervne ćelije u životinjskom carstvu i takođe su vidljive golim okom.
Biolozi vole da diskutuju oko ovog pitanja, ali je opšte prihvaćeno da je žumance jajeta jedna velika ćelija (a ne višećelijski skup), nekoliko hiljada puta veća od tipičnih ćelija. Samim tim, neoplođeno žumance je još jedna ćelija koju možemo videti golim okom.
