Carski rez (engl. Caesarian ili Caesarean section, ili skraćeno C-section) je hirurška procedura porođaja u kojoj se beba rađa kroz hirurški rez na materici. Danas su carski rezovi izuzetno uobičajeni načini porođaja i čine trećinu svih porođaja u Sjedinjenim Američkim Državama. Međutim, u jednom trenutku, hirurški porođaj putem carskog reza je bio poslednja opcija koja je često imala užasne posledice za majku i bebu.
Koncept porođaja hirurškim otvaranjem abdomena i materice trudnice datira barem od kasnog bronzanog doba, ali se veruje da se prvi carski rez dogodio i ranije. Zapravo, neka vrsta primitivnog carskog reza sa kamenim alatom za sečenje je verovatno bila prva hirurška procedura u istoriji čovečanstva. Međutim, stari Rimljani su prvi razvili i dokumentovali carski rez kao medicinsku proceduru. Rimljani su zapravo imali pisani zakon, nazvan “Lex Caesaria“, koji je nalagao da ako žena umre tokom porođaja, njena materica se mora otvoriti a beba izvaditi. Ovakav zakon nije imao nameru da spasi bebu, već je bio pod uticajem rimskih verskih običaja koji nisu dozvoljavali sahranu trudne žene.
Suprotno popularnom verovanju, carski rez nije dobio po rimskom caru Juliju Cezaru koji je navodno rođen putem carskog reza. Njegova majka Aurelia je preživela porođaj i doživela da čuje za invaziju svog sina na Britaniju. Izraz carski rez, odnosno “caesarean section” potiče od latinske reči “caesus” što znači “seći”, a odojčad rođena postmortalnim operacijama su nazivana “caesones“.
Tokom rimskog doba ali i nekoliko stotina godina nakon toga, od majke se nije očekivalo da preživi carski rez. Sve donedavno, žene su umirale tokom ili neposredno nakon porođaja. Carski rez se uopšte nije ni razmatrao sve do trenutka kada se majka nađe blizu smrti ili je već umrla. To je u suštini bio poslednji pokušaj da se beba izvuče iz majke koja umire. Čak i ukoliko je majka bila još uvek živa, nakon što bi joj napravili rez na stomaku, nije bilo nade da će preživeti. Sve i da je neko imao anatomske veštine da zatvori i ušije ranu, žena bi gotovo sigurno umrla od infekcije. Ni izgledi za preživljavanje bebe nisu bili mnogo bolji. Istorijski zapisi ukazuju na to da su bebe rođene carskim rezom često umirale pri rođenju zbog nedostatka kiseonika ili nisu bile zdrave ako bi preživele.
Kako su tokom renesanse napredovala znanja o medicini i nauci, tako je i carski rez počeo drastično da se menja. Pisani zapisi o uspešnim carskim rezovima koji su preživeli i majka i dete, počeli su da se pojavljuju u istorijskim zapisima oko 1500-ih godina. Do ranih 1600-ih godina opisi procedure su počeli da se pojavljuju u medicinskim tekstovima i knjigama za babice, koje su prve uvele skraćeni termin za carski rez “C-section” za razliku od carske procedure “Cesarean procedure“.
Uprkos novom opisnom imenu i povećanoj pažnji, carski rezovi su i dalje bili opasni a često i opasni po život, sve do kraja 19. veka.
U drugoj polovini 19. veka, medicinska profesija a posebno oblast hirurgije, dramatično je poboljšana nizom tehničkih informacija i naučnih otkrića. Više od svega, pojava anestetika je radikalno promenila carske rezove. Anestezija nije samo poštedela majku ekstremnog bola, već je i efikasno eliminisala rizik od majčine smrti usled šoka koji je bio jedan od vodećih uzroka smrtnosti nakon carskog reza.
Pre anestezije, kada bi se beba zaglavila, doktori bi izveli veoma neprijatan postupak kraniotomije, kada bi doslovno slomili bebinu lobanju kako bi je izvukli iz majke. Uz dostupnost anestezije, carski rez je brzo postao mnogo poželjnija alternativa kraniotomiji. Čak i nakon pojave anestetika, mortalitet majki je ostao vrlo visok u prvim danima jer su žene umirale od postoperativnih infekcija. Ovo je postepeno počelo da se menja krajem 19. veka kako se razvijala savremena bakteriologija.
Do početka 20. veka, napredak anestezije i antisepse, učinio je carske rezove dovoljno praktičnim i sigurnim da lekari počnu da se fokusiraju na usavršavanje i poboljšanje procedure. Do 1920. ovi različiti pomaci su carske rezove oblikovali u hiruršku proceduru kakvu poznajemo danas.
Na carski rez se više nije gledalo kao na očajničku opciju u krajnjoj nuždi, već kao preventivno rešenje za poboljšanje ishoda za majku i bebu. Umesto da satima ili danima gledaju trudnice kako se muče u porođajnim bolovima pre nego što konačno predlože carski rez, lekari su ovu proceduru izvodili na najranije znake nevolje. U isto vreme, sve više porođaja se odvijalo u bolnicama, što je znatno olakšalo proceduru i poboljšalo ishod porođaja. U 19. veku se manje od 10% porođaja u SAD odvijalo u bolnici, do 1938. godine taj broj je iznosio preko 50%, a do 1955. je naglo porastao na 90%.
Iako se “moderna” procedura carskog reza pojavila oko 1940. godine, procenat porođaja carskim rezom ostao je ispod 5%. Tek sredinom 1960-ih godina stopa carskog reza počela je dramatično rasti, započinjući trend koji se nastavlja i danas. Od 1965. do 1985. godine porođaji carskim rezom porasli su za više od 400%, a danas se otprilike svaka treća beba rodi carskim rezom. Ovo naglo povećanje pripisuje se brojnim faktorima, uključujući kulturne promene i napredak tehnologije. Konkretno, pojava elektronske opreme za praćenje fetusa i upotreba ultrazvuka i sonograma.
